Οι Αρχές της Κινηματογραφικής "Εκμετάλλευσης" (Μέρος Πρώτο)

Από τον Αχιλλέα Παπακωνσταντή

Αντί εισαγωγής, μια τεχνική διευκρίνηση αναφορικά με τον τίτλο του παρόντος κειμένου. Η ζωή μιας κινηματογραφικής ταινίας διανύει, σε ευθύγραμμη πορεία, τρία στάδια: παραγωγή-διανομή-εκμετάλλευση. Με απλά λόγια, μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία της δημιουργίας της, φεύγει από τα χέρια των παραγωγών για να πάει σε εκείνα των διανομέων. Αυτοί με τη σειρά τους αναλαμβάνουν να την προωθήσουν στους αιθουσάρχες προκειμένου να φτάσει στον αρχικό της προορισμό, δηλαδή το κοινό. Στην πράξη, η διαδρομή αποδεικνύεται λιγότερο ευθεία μιας και οι διαπραγματεύσεις και οι συμφωνίες ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη προηγούνται, τις περισσότερες φορές, ακόμα και της έναρξης των γυρισμάτων. Το παραπάνω σχήμα, με μικρές ή μεγάλες διαφοροποιήσεις, είναι σε ισχύ τα τελευταία εκατό χρόνια και σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο, στα πρώτα του βήματα, το κινηματογραφικό θέαμα ακολουθούσε άλλες ατραπούς για να δώσει το παρόν στο ραντεβού του με τους θεατές.

Από τα τέλη του 1895, οι κινηματογραφικές παραστάσεις γίνονται αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής καθημερινότητας - τουλάχιστον στις μεγάλες πόλεις και, ειδικότερα, στο Παρίσι. Όμως, ο Cinématographe της εποχής ενσωματώθηκε ευθύς εξαρχής στα ήδη υπάρχοντα θεάματα. Για παράδειγμα, από το 1898 έως το 1914, τα διάσημα Folies Bergères συμπεριλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους ολιγόλεπτες προβολές φιλμ. Στο Théâtre Robert Houdin, ο Georges Méliès παρουσιάζει τις ταινίες του ως διάλειμμα ανάμεσα στις διάσημες ταχυδακτυλουργικές του παραστάσεις. Το σινεμά δεν προκάλεσε καμία ριζική μεταστροφή με την εμφάνισή του, απλώς εμπλούτισε το, έτσι κι αλλιώς, ετερόκλιτο μενού της "φθηνής" ψυχαγωγίας για τα λαϊκά, εργατικά στρώματα. Η μεγάλη αλλαγή αρχίζει να διαφαίνεται γύρω στα 1908-1910, οπότε κι ο κινηματογράφος αστικοποιείται κι αποκτά σταδιακά μια ξεχωριστή, αυτόνομη πολιτιστική οντότητα.

 

Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, αυτής της πρώτης περιόδου, οι ταινίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από εντυπωσιακές "ατραξιόν" και λογίζονται ως η νεότερη εξέλιξη στην παράδοση των music hall, του βαριετέ και των παραστάσεων "μαγείας". Εγκαταλείποντας τις τελεολογικές αναγνώσεις που ταλανίζουν εδώ και δεκαετίες την Ιστορία, προσδίδοντας χαρακτήρα προορισμού και μονιμότητας στη σημερινή μορφή του κινηματογραφικού θεάματος, καλούμαστε να συνειδητοποιήσουμε πως οι ιδιαιτερότητες του σινεμά στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα δεν συνιστούν συμπτώματα παιδικής ηλικίας μιας εν δυνάμει τέχνης που ακόμα δεν είχε λάβει την "αρμόζουσα" εξέλιξή της. Αντιθέτως, ένας προβληματισμός διακειμενικότητας (ή ορθότερα, κατά το γαλλικό όρο, μιας intermédialité) είναι επιτακτικός προκειμένου να κατανοήσουμε την ιστορική θέση του σινεμά εκείνα τα χρόνια. Με αυτόν τον τρόπο, διαπιστώνουμε πως μία συγκεκριμένη μορφή εκμετάλλευσης επιβάλλει το δικό της τύπο "θεατή" που με τη σειρά του δίνει συγκεκριμένη κατεύθυνση στην παραγωγή, δηλαδή στο είδος, το στυλ και το περιεχόμενο των ταινιών που γυρίζονται. Έτσι, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως ο βασικός παράγοντας για την κατανόηση του επονομαζόμενου "πρώιμου" κινηματογράφου, είναι οι περιοδεύουσες εκθέσεις, δηλαδή τα πανηγύρια.