18/3/14

ΦilMind (3): Night and Fog

Από τον Γιώργο Παυλίδη

Το ζητούμενο στο σινεμά δεν είναι της τάξης της κινηματογραφικής γλώσσας, άλλα της τάξης της πραγματικότητας και του λόγου περί αυτής. Ο Αλέν Ρενέ γυρίζει το Night and Fog (1955), δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση των –τελευταίων επιβιωσάντων- κρατουμένων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, στοχάζεται κινηματογραφικά πάνω στη σχέση παρελθόντος και παρόντος και ανατρέπει τον συνήθη ρόλο του ντοκιμαντέρ. Δεν θέλει να μας υπενθυμίσει ένα φρικτό γεγονός, δεν θέλει να τακτοποιήσει χρονικά τα ιστορικά γεγονότα και να τα συνδέσει ως διαδοχή αιτίου και αποτελέσματος (για να μας εξηγήσει τί συνέβη, πώς και γιατί), δεν μας ζητά απλώς «να μην ξεχάσουμε» για «να μην ξανασυμβεί».

Προσπαθεί να μας αποξενώσει από αυτό που θεωρούμε δεδομένο και να μας δείξει ότι δεν είμαστε μια αναγκαιότητα της Ιστορίας, αλλά μια μετατροπή της σύμπλεξης παρελθόντος και παρόντος, μια από τις δυνατές παραλλαγές.



Χρησιμοποιεί τρείς κινηματογραφικούς τρόπους για να δημιουργήσει μια αίσθηση ανισορροπίας και ανοίκειου, να σχετικοποιήσει τον χρόνο και να μας αναγκάσει να ξανασκεφτούμε το ποιοι είμαστε - όχι ως ιστορικό αποτέλεσμα αλλά ως πρόβλημα.

1. Σκηνές από το άδειο πλέον στρατόπεδο συγκέντρωσης εναλλάσσονται με σκηνές αρχείου από το παρελθόν (σκηνές αιχμαλώτων και βασανιστηρίων που έλαβαν χώρα στον ίδιο χώρο). Η εναλλαγή δίνεται με μια συνεχή και σταθερή κίνηση τράβελινγκ της κάμερας που δημιουργεί μια αδιάσπαστη ροή εικόνων και φέρνει μαζί παρόν και παρελθόν σε έναν ενιαίο φιλμικό χρόνο. Τα γεγονότα χάνουν την χρονολογική τους σειρά.

2. Το ασυγχρόνιστο ανάμεσα στις εικόνες (που εμφανίζουν τα ερείπια στο παρόν) και  την φωνή του αφηγητή που μας μιλά για την ιδεολογία και την άνοδο του Ναζισμού (αντηχεί το παρελθόν) δυσχεραίνει  τον προσανατολισμό μας μέσα στον χρόνο και μετατοπίζει συνεχώς την προσοχή και τη σκέψη μας από την εικόνα προς την αφήγηση, από το παρόν στο παρελθόν, και αντίστροφα. Η ομαλότητα διαταράσσεται.

3. Ασπρόμαυρες και έγχρωμες εικόνες εναλλάσσονται. Οι έγχρωμες εικόνες του ήρεμου και ανθισμένου Άουσβιτς έχουν εμποτιστεί τόσο βαθειά από την αφήγηση και τις ασπρόμαυρες εικόνες των βασανιστηρίων και των εκτελέσεων, που εν τέλει η κινηματογραφική όσμωση παρελθόντος και παρόντος δεν μας επιτρέπει να ταυτίσουμε το χρώμα με το παρόν, αλλά μας αποξενώνει από αυτό που τείνουμε να συλλάβουμε ως ρεαλιστικό και οικείο (τον έγχρωμο κόσμο γύρω μας).


Το Night and Fog δεν μάχεται ενάντια στη λήθη. Μας ζητά να ξανασκεφτούμε το παρελθόν όχι ως κάτι μακρινό που συνέβη σε μια περασμένη στιγμή μέσα στον χρόνο, αλλά ως μια δυναμική διάσταση του παρόντος. Απαιτεί να υποστούμε και να αναλογιστούμε τη σχέση ανάμεσα στην ικανότητα να είμαστε και την δυνατότητα να γινόμαστε. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου