Interstellar (2014) **1/2

Από τον Ηλία Δημόπουλο

Σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν

Πρωταγωνιστούν: Μάθιου Μακόναχι, Αν Χάθαγουεϊ, Ματ Ντέϊμον, Τζέσικα Τσάστεϊν.

169’, 2.35:1

Δεν ξέρω αν είναι δίκαιο κάθε τόσο να ανακηρύσσουμε «νέο Κιούμπρικ» κάθε δημιουργό που με την εκπληρωμένη φιλοδοξία ή την προικισμένη αποτελεσματικότητά του παρουσιάζει ένα έργο που μας θυμίζει τον «παλιό» Κιούμπρικ. Δεν είναι σίγουρα αρμόζον. Οι ίδιοι οι δημιουργοί, πόσο μάλλον επειδή είναι αυτόνομα σημαντικοί, δεν θα το ήθελαν να τους πετάνε οι κριτικοί στα μούτρα ότι είναι υβρίδια. Περισσότερο αποκαλύπτει την ανάγκη μας να εφεύρουμε έναν μεγάλο για τους καιρούς μας. Στην πραγματικότητα οι καιροί έχουν πάντα τους μεγάλους που τους αναλογούν – κι ο Νόλαν είναι σίγουρα ένας των δικών μας.

Ωστόσο το κείμενο θα δέχεται, χάριν συζητήσεως, την σύγκριση.

Έγινε (ξανά) με τον Φίντσερ προ λίγων εβδομάδων, θα γίνει και τώρα με τον Νόλαν και το Interstellar του. Γιατί; Επειδή το θέμα και το φόντο της νέας του ταινίας θα θυμίσει την Οδύσσεια του Διαστήματος. Στην πραγματικότητα κοινά είναι ο ιδιαίτερα προηγμένος έλεγχος του σκηνοθέτη στο υλικό του, η σοβαρή ρηξικέλευθη φιλοδοξία και η ιδέα ενός concept σινεμά. Τα δυο πρώτα δεν είναι και τόσο σπάνια, το τελευταίο, αλήθεια αυτό, ειδικά στην περίπτωση Νόλαν, είναι που τον κάνει τόσο ξεχωριστό στις μέρες μας. Ελάχιστοι σκηνοθέτες (ο Γκοντάρ, ο Κιούμπρικ) θέλησαν συνειδητά να αναβαθμίσουν τον εαυτό τους από σκηνοθέτη σε auteur και να αναλάβουν το βάρος (και την επίκριση) που επιφέρει αυτό. Ειδικά δε σε μια τόσο εχθρική, αντιπνευματική εποχή όπως η σημερινή, η κίνηση του Νόλαν είναι στα χαρτιά μου παραπάνω από τόλμημα, είναι θαρραλέα ιδιοφυής.

Εντούτοις το Interstellar μου μοιάζει μια ταινία που προδίδει (χωρίς να υπάρχει τίποτε αξιολογικό σ’ αυτό που θα πω) την απόσταση ενός διανοούμενου από έναν concept καλλιτέχνη αλλά και, συνεπακόλουθα, εκείνη ανάμεσα στο φιλοσοφικό δοκίμιο και την συναισθηματική σκέψη. Ο Νόλαν πιστεύει – και μπορεί να έχει δίκιο και καιρός και κοινή γνώμη να με διαψεύσουν (θα με χαροποιήσει αυτό) – πως είναι όλ΄αυτά μαζί. Στα μάτια μου είναι ένας concept αισθηματίας. Ένας πανέξυπνος, πολύ πιο έξυπνος απ’ όσο εγώ, ιδεολόγος των ιστοριών του, ένας auteur που χρειάζεται να κεφαλαιοποιήσει μια πεποίθησή του (πως η Αγάπη είναι το Παν), ένα μαέστρος που ξέρει στην εντέλεια πως θα διευθύνει το έργο του. Αυτό που του λείπει όμως είναι εκείνο που κάθε εγκεφαλικός καλλιτέχνης στερείται. Τον τρόπο να επικοινωνήσει βιωματικά αυτό που αντιλαμβάνεται. Είναι τόσο απορροφημένος με την κατασκευή που θα στεγάσει τους κατοίκους και το νόημά του, κι εδώ αυτή η κατασκευή δονείται από μια εντυπωσιακά αλγεβρισμένη επιστημονικότητα (ή επιστημονικοφάνεια, δηλώνω αδαής), που αδυνατεί να μετρήσει την απόσταση που γεννιέται εντός του θεατή ανάμεσα σε αυτήν και το ζητούμενο που είναι ολότελα συναισθηματικό και βαθύτατα ανθρωπιστικό.

Κι έτσι μένει ένας αποστομωμένος θαυμασμός – ίσως παρόμοιος και με αυτόν του Κιούμπρικ – και μια παγωμάρα. Όπως ακριβώς στον έρωτα – και το σινεμά για μένα είναι περί έρωτα (ιδεών, πολιτικής, αισθημάτων) – όταν ο θαυμασμός σου για κάποιον σε κρατά απ’ τον να τον αγαπήσεις στ’ αλήθεια. Βλέπεις ο θαυμασμός συνδέεται πάντα με την τελειότητα του θωρούμενου. Είναι η μεταφορά του (ή αναβάθμισή του, αν προτιμάς) στην ατέλεια του Άλλου που την αναγνωρίζεις σαν δική σου και μπορείς να την ακουμπήσεις. Το  Interstellar, όπως ολιγάριθμες άλλες ταινίες που μου στόχευσαν ή παρασύρθηκαν στην άντλησή του, είναι ένα έργο που θα θαυμάζω, νομίζω πάντα, αλλά με την εξαίρεση λιγοστών στιγμών του, δεν θα μου γεννήσει ποτέ, ως έχω τουλάχιστον, την ανάγκη να το ξαναδώ.

Η Οδύσσεια του Διαστήματος στόχευσε και πέτυχε απαράμιλλα σε μια σκέψη πάνω στην συμπαντική αναγκαιότητα εξέλιξης του Ανθρώπου σε κάτι νέο. Ήταν και παραμένει ένα φιλόδοξο φιλοσοφικό δοκίμιο που ολιγολογεί γιατί ξέρει να δείχνει.

Το Interstellar, παρασάγγας η προσωπικότερη ταινία του σκηνοθέτη της, θέλει να συνδυάσει αυτό με μια εντελώς συναισθηματική, μελοδραματική (και ολίγον συντηρητική, επίσης) νύξη πάνω στην σημασία της Αγάπης κατά το κισλοφκισκά, ας πούμε, ουμανιστικό. Και πολυλογεί διαρκώς γιατί δεν ξέρει πως να δείξει.

Δυο καρπούζια στην ίδια μασχάλη, παραδέχομαι, δεν μου χώρεσαν.