Από το Χαρτί στο Σελιλόιντ: The Third Man

Από την Ελένη Τσατσαρώνη

Όταν ένας πρώην κατάσκοπος (Γκράχαμ Γκρην) και ένας πρώην  Βρετανός στρατιώτης (Κάρολ Ρηντ) συναντιούνται στο ζοφερό τοπίο της μεταπολεμικής  Ευρώπης και πρωτοστατούν στη δημιουργία μιας κινηματογραφικής ιστορίας με ιστορικό φόντο, αλλά και βασικό θέμα τα απομεινάρια της πολεμικής θηριωδίας, τότε περιμένουμε ένα τουλάχιστον αξιοπρεπές δημιούργημα με αδιαμφισβήτητη γνωστική εμπειρία που μπορεί να κερδίσει την εκτίμηση κοινού και κριτικής. Τώρα, αν  στη συνάντηση αυτή εμπλέκεται και η επιβλητική παρουσία του Αμερικανού «φίλου» Όρσον Ουέλς, τότε αυτό μετατρέπεται σε ταινία-σταθμό στην ιστορία του σινεμά.

Στη Βιέννη του 1949, «μια πόλη γεμάτη από άθλια ερείπια» διαιρεμένη σε τέσσερεις ζώνες, βρίσκεται ο Τρίτος Άνθρωπος. Όταν ζητήθηκε από τον Γκρην μια ιστορία που να εξελίσσεται σε ένα μέρος που εξουσιαζόταν ταυτόχρονα από τις τέσσερεις νικήτριες δυνάμεις του τελευταίου πολέμου, εκείνος αναγνώρισε στην πάλαι ποτέ γοητευτική αυστριακή πρωτεύουσα το ιδανικό σκηνικό. Έγραψε και δημοσίευσε αρχικά ένα εκτεταμένο διήγημα και από κει έφτιαξε το τελικό σενάριο. Ο Τρίτος Άνθρωπος, προϋπήρξε σαν λογοτεχνικό κείμενο και έχει το δικό του αυτόνομο παρελθόν.

Ο χαρακτηριστικά ονοματισμένος Χόλι Μάρτινς, ένας αποτυχημένος συγγραφέας φτηνών γουέστερν, καταφθάνει από την Αμερική στη Βιέννη μετά από πρόσκληση του παλιού του φίλου Χάρυ Λάιμ. Εκεί τον περιμένει μια αναπάντεχη εξέλιξη  καθώς  ο φίλος του  έχει ήδη σκοτωθεί σε αυτοκινητιστικό. Ο Μάρτινς αδυνατεί να πειστεί για αυτό που παρουσιάζεται ως αιτία θανάτου και εμπλέκεται στην κατάσταση όλο και περισσότερο. Ψάχνει τους φίλους του Χάρι, γνωρίζει την κοπέλα του και έρχεται σε σύγκρουση με τον Άγγλο επιθεωρητή που έχει αναλάβει την υπόθεση. Το μυστήριο μεγεθύνεται, όταν μαθαίνει  ότι στον τόπο του θανάτου εκτός από τους δύο φίλους του Χάρι που «επίσημα» καταγράφονται παρόντες, υπήρξε και ένας τρίτος άνθρωπος, ο οποίος έπαιξε το δικό του ρόλο στο περίεργο ατύχημα. Ο Μάρτινς ψάχνει,  αλλά «πρέπει να σκάψει βαθύτερα από ένα τάφο» για να φτάσει στην αλήθεια. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται…

Βιβλίο και ταινία αποτυπώνουν την απόσταση της αφελούς αμερικανικής οπτικής απέναντι στις διαλυμένες κοινωνίες της μεταπολεμικής Ευρώπης, που στην πραγματικότητα μαστίζονται από σήψη και απανθρωπιά. Σπειροειδείς σιδερένιες σκάλες με ρυθμική κυκλική ροή (αναφορά κι επιρροή από τη «βιεννέζικη πρωτοπορία») οδηγούν τον άνθρωπο στα χαμηλότερα επίπεδα της ύπαρξής του. Σε κείνα τα σπηλαιώδη βάθη καταλήγει ο Μάρτινς ψάχνοντας, με τον Κάρολ Ρηντ να οπτικοποιεί αριστοτεχνικά την κατάβαση.  

Το κείμενο είναι ένας επικήδειος για την ανδρική φιλία, την προδοσία, και την αποκαθήλωση του «δικού μας» ανθρώπου που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε.  Η ταινία κινείται εξίσου στις παραμέτρους αυτές,  στην αναμέτρηση ανάμεσα στο Kαλό και το Kακό ωστόσο,  το βιβλίο  δεν διαθέτει εδάφιο στο οποίο η σκοτεινή πλευρά να «παρουσιάζει» τις θέσεις της. Στην ταινία από την άλλη, κάνει την εμφάνισή της η σατανικά ευφυής προσωπικότητα του Ουέλς κι αφήνει παρακαταθήκη έναν από τους πιο δυνατούς μονολόγους στην ιστορία του σινεμά – τον οποίο παρεμπιπτόντως ο Γκράχαμ Γκρην  δεν έγραψε ποτέ!  «Στην Ιταλία με τους Βοργίες, είχαν πόλεμο, τρόμο, αίμα, αλλά έβγαλαν τον  Μικελάντζελο, τον Ντα Βίντσι, την Αναγέννηση. Στην Ελβετία είχαν αδερφική αγάπη, πεντακόσια χρόνια δημοκρατία και ειρήνη, και τι πέτυχαν; Το ρολόι-κούκο.»…