Movies to remember (5): Coup de torchon

Από τον Παναγιώτη Μπούγια

To Ξεκαθάρισμα (1981)

Σκηνοθεσία: Μπερτράν Ταβερνιέ

Παίζουν: Φιλίπ Νουαρέ, Ιζαμπέλ Υπέρ, Στεφάν Οντράν

123’, 1.66:1

Μια γαλλική αποικία στην καρδιά της Αφρικής. Η δράση εκτυλίσσεται - σχεδόν αποκλειστικά - ανάμεσα στους λευκούς αποικιοκράτες. Ο τοπικός εκπρόσωπος του νόμου (τον υποδύεται με γουντιαλενικό κυνισμό ο μέγας Νουαρέ) είναι η προσωποποίηση της αποτυχίας. Ένας άβουλος τύπος χωρίς περηφάνια, χωρίς αξίες, που κάνει μονίμως τα στραβά μάτια. Οι πάντες (συμπεριλαμβανομένης της συζύγου του) τον ταπεινώνουν διαρκώς. Ώσπου μια μέρα, θα μετατραπεί σε έναν μακιαβελικό εξολοθρευτή άγγελο.

Άκρως στυλάτο και βαθιά σαρκαστικό, το εμπνευσμένο αυτό νεονουάρ αποτελεί διασκευή της pulp νουβέλας «Pop.1280» του «πάπα» Τζιμ Τόμσον, μεταφέροντας όμως την ιστορία του ήρωα και της παράταιρης ερωμένης του (Ιζαμπέλ Υπέρ) από τον αμερικανικό Νότο στη γαλλική Δυτική Αφρική (σημερινή Σενεγάλη) του 1938. Ταυτόχρονα, συνιστά μια κινηματογραφική άσκηση ύφους (τελικά, ειδολογικά ακατάτακτη) που δρασκελίζει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη βία και το λυρισμό, χάρη στο άφθονο μαύρο χιούμορ και την οπτική του κομψότητα.

Διαδραματιζόμενο σε μια μοραλιστική No Man’s Land (τα έργα του Τόμσον συνιστούν οδυνηρές σπουδές ενός κόσμου πέρα απ’ την ηθικολόγηση), το Ξεκαθάρισμα δεν είναι παρά η ιστορία ενός «τρελού αγίου», σε έναν κόσμο που οι έννοιες του Καλού και του Κακού δεν έχουν απολύτως κανένα νόημα (κάποιοι πυροβολούν για διασκέδαση τα κουφάρια των νεκρών από δυσεντερία που ρίχνονται στα νερά του ποταμού - καθώς γι’ αυτούς δεν υπάρχει θέση στο νεκροταφείο!).

Όπως και στον Ταξιτζή του Σκορσέζε, η αρχική ταύτιση σταδιακά λειτουργεί εναντίον του θεατή, καθώς ο τελευταίος αμφιταλαντεύεται και ανασκουμπώνεται μπροστά στη φρίκη των ιδιοφυώς διαβολικών εκλογικεύσεων που προτάσσει ο ήρωας για τις πράξεις του. Ταυτόχρονα συναντάς και την αποδραματοποιημένη χρήση των όπλων: o Lucien Cordier του Ταβερνιέ αφαιρεί ζωές με μια ουδετερότητα εντυπωσιακή που παραπέμπει βέβαια ευθέως στο αμοραλιστικό σύμπαν του κλασσικού νουάρ.

Οι χαλαροί – σχεδόν φυσικοί – ρυθμοί του φιλμ εξελίσσονται κάτω από ηλιόλουστα πλάνα (κοντράστ με τη νουάρ αφήγηση), ενώ η χρήση της κάμερας δημιουργεί την αίσθηση της περιπλάνησης σε μια σειρά από αναπόφευκτα γεγονότα. Η αρχική και τελική σεκάνς συνιστούν μια πλάγια επίθεση στην αινιγματική ηθική της εξουσίας. Η επισφαλής ισορροπία (ή ανισορροπία) που υιοθετεί ο Ταβερνιέ, συνθέτει μια μεθυστική, αμφιλεγόμενη, πολυεπίπεδη, μηδενιστική και ηθικά αμφίσημη κινηματογραφική εμπειρία που πρέπει να γευτείς οπωσδήποτε.